Chè dây

Chè dây là loại cây leo mọc hoang trong rừng, có tên khoa học là Ampelosis cantoniensis (Hook. et Arn.) Planch, thuộc họ Nho (Vitaceae). Có vị ngọt, đắng, tính mát, được đồng bào dân tộc miền núi sử dụng như một vị thuốc dân gian hiệu quả trong điều trị Viêm loét dạ dày – tá tràng. Hãy cùng Dược Liệu Vũng Tàu tìm hiểu kỹ hơn về công dụng và cách dùng của Chè dây qua bài viết dưới đây. 

Đặc điểm của Chè dây 

Là loại cây ưa ẩm và ưa sáng, thường leo và mọc nằm lên trên các loại cây bụi và cây gỗ nhỏ ở vùng đồi, ven rừng hoặc ở bờ nương rẫy. Độ cao phân bố từ 600 đến 1600m. Cây tỏ ra thích nghi với vùng á nhiệt đới núi cao, như Hà Giang, Lào Cai… Mùa ra chồi và sinh trưởng mạnh trùng với mùa mưa ẩm.

Cây có khả năng tái sinh chồi mạnh sau khi bị cắt cành.

Trồng được bằng cách gieo hạt và các cây non thu thập trong tự nhiên.

Bộ phận dùng: toàn thân, lá cành của cây chè dây, thu hái vào lúc cây chưa ra hoa, cắt nhỏ, phơi khô.

– Thân

Chè dây là loại cây leo. Thân và cành cứng, hình trụ, có lông nhỏ. Tua cuốn chẻ đôi, mọc đối diện với lá.

– Lá

Lá kép lông chim, mọc so le, có 7 – 13 lá chét có cuống, hình trái xoan, dài 2.5 – 7.5 cm, gốc tròn, nhọn, mép có ít răng cưa, nhẵn mặt; trên lá khi khô có những vệt trắng loang lổ như bị nấm mốc, mặt dưới rất nhạt. 

– Hoa và quả

Cụm hoa mọc đối diện với lá, phân nhiều nhánh, rộng 3 – 6cm, hoa nhiều màu trắng; hình chén có lông mịn. Quả mọng khi chín có màu đen.

Phân bố

Chè dây phân bố nhiều ở Lạng Sơn, Cao Bằng, Lào Cai. Sau đó được phát hiện thêm ở nhiều điểm như Đồng Văn, Mèo Vạc, Yên Minh (Hà Giang); Hương Khê (Hà Tĩnh)… nhưng có lẽ Đồng Văn và Yên Minh là nơi có chè dây mọc tập trung nhất.

Hiện nay, nạn phá rừng làm nương rẫy vẫn là nguy cơ chủ yếu làm thu hẹp vùng phân bố tự nhiên của chè dây ở Việt Nam. Chính vì thế nhiều cơ sở đã tiến hành nuôi trồng loại cây này bằng phương pháp gieo hạt hoặc trồng trực tiếp từ cây non trong tự nhiên.

Thu Hoạch Chè dây

Cây trà dây phát triển quanh năm, thu hoạch tốt nhất khi đã trưởng thành. Khi thu hoạch sẽ lấy hết toàn bộ phần lá và thân bám ở cây thân gỗ. 

Chè dây sau khu thu hoạch cũng được chế biến như những loại chè thông thường để tạo thành các dạng bào chế phù hợp với nhiều nhu cầu sử dụng khác nhau.

Thành phần hóa học có trọng chè dây

Chè dây chứa flavonoid, tanin, glucose. Rễ chứa ampelopsin và myricetin.

Theo các nghiên cứu của Phạm Thanh Kỳ và cộng sự, hàm lượng flavonoid toàn phần là 18.15%. Flavonoid tồn tại dưới 2 dạng aglycon và glycosid. Hỗn hợp flvonoid chứa 2 chất myricetin 5.32% và 2,3 – dihydromyricetin 53.83%.

Theo Y học hiện đại 

– Công dụng chè dây chống loét dạ dày 

Thí nghiệm gây loét dạ dày bằng mô hình Shay trên chuột cống trắng. Flavonoid toàn phần uống với liều 1 g/kg/ngày trong 4 ngày trước khi thắt môn vị. Kết quả chỉ số loét ở lô chứng là 7,1; lô thuốc là 2,66; loét giảm 62.5%, thể tích dịch vị lô thuốc giảm 24.4%, độ acid tự do giảm 26.4%, độ acid toàn phần giảm 21.5%

– Tác dụng giảm đau, kháng viêm 

Gây đau bằng dung dịch acid acetic 0.1% trên chuột nhắt trắng. Liều flavonoid toàn phần tiêm dưới da là 1 g/kg. Kết quả số cơn quặn đau tính cho từng 5 phút một ở lô thuốc giảm 50 – 80% so với lô chứng. 

Nhiều hợp chất được chiết suất từ lá cây Chè dây cho thấy hiệu quả kháng viêm đáng kể. 

– Công dụng kháng khuẩn 

Dùng phương pháp đục lỗ trên môi trường thạch với 2 nồng độ 0.5% và 1% flavonoid toàn phần. Kết quả thuốc có tác dụng trung bình trên vi khuẩn Bacillus subtilis; có tác dụng yếu trên Staphylococcus aureus, Escherichia coli và không có tác dụng trên Shigella. 

– Tác dụng chống oxy hóa

Đã thử cao khô toàn phần chè dây và 2 flvonoid là myricetin và dyhydromyricetin, cả 3 chế phẩm đều có tác dụng chống oxy hóa khá trên chuột nhắt trắng. 

– Độc tính

• Độc tính cấp:

Dược liệu được chiết bằng cách sắc rồi cô đến tỷ lệ thích hợp, cho 10 chuột nhắt trắng uống với liều tính ra dược liệu khô là 500 g/kg, chuột không chết, chứng tỏ thuốc có độc tính rất thấp.

• Độc tính bán trường diễn 

Cho thỏ uống flavonoid toàn phần liều 1g/kg/ngày, liên tục 30 ngày. Không thấy có biểu hiện nhiễm độc về mặt sinh hóa, huyết học và bệnh lý giải phẫu. 

Theo Y học cổ truyền  

Dược liệu trà dây có vị ngọt, nhạt, tính mát; có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, giảm đau, chống viêm.

Công dụng chè dây

Thân và lá được dùng nấu nước uống thay chè. Viện Y học cổ truyền chiết ra dạng cao khô dùng chữa loét dạ dày tá tràng.

• Chữa đau dạ dày Chữa
• Phòng bệnh sốt rét
• Nghiên cứu khoa học về tác dụng Chè dây trong điều trị Loét hành tá tràng 
• Tác dụng giảm đau 
• Tác dụng chống viêm
• Làm liền ổ loét
• Làm sạch Helicobacter pylori

Ở Trung quốc dùng chè dây chữa viêm kết mạc cấp tính, viêm gan, cảm mạo, viêm họng, mụn nhọt. Dùng toàn cây ngày 15 – 60g sắc uống. Dùng ngoài, lấy cây tươi, đun sôi, xông chữa viêm kết mạc cấp.